Solicítame un amábel lector que lle dedique unhas liñas ao entroido cerdedense. Acepto a encomenda, mais, lonxe dun perfil etnográfico, enfiareilles tres episodios que, en por xunto, bosquexan a singularidade do noso carnaval, festa, por desgraza, en franca decadencia.

O burro Fariñoque

É un feito histórico ben documentado o contencioso que, case en solitario, enfrontou o veciño de Arén, Ramiro Xosé Cachafeiro, en porfía coa Sociedad Anónima de Iluminación, Calefacción y Fuerza Motriz de las ciudades de Coruña y Vigo. Estaban en xogo os usos e costumes da auga da Presa Nova e os consuetudinarios dereitos de rega e moenda. A contenda legal substanciouse dende o ano 1903 até 1912.

A empresa, que se fixera en 1901 coa concesión dunha barraxe no río Lérez ("Cascadas de San Isidro"), aspiraba a gozar en exclusiva do caudal do río do Castro (o seu afluente) para a súa explotación hidráulica, privando os veciños de Arén dun ben indispensábel.

Cachafeiro arrostrou o encerellado e ingrato labor de defender os intereses aldeáns perante a xustiza. Como hoxe contan os de Arén, Cachafeiro, sen apenas ler e escribir e "sen apear dos zocos", bateuse no tribunal da Estrada cos avogados da todopoderosa hidroeléctrica.

O preito -adoita acontecer- dilatouse, e os gastos superaron as previsións. Os veciños, non albiscando o final do túnel, caeron presas do desánimo e, equivocando o inimigo, dirixiron a carraxe contra o seu valedor.

O pobo contrariado, afectado do virus da desavinza, prodigouse na murmuración, ridiculizando en coplas a Xosé Cachafeiro.

Cóntase que, polo entroido, os de Arén arranxaron un espantallo cuspidiño ao Xosé, sentárono dacabalo dun burro enfeitado de mimosas e, á cabeza dunha concorrida procesión, foron paseados polo lugar, mentres, entres outras rexoubas, se entoaba a seguinte copla: "Jo Cahafé foi a Estrá, cheo de rabia e de pena, por non atopar cousa boa, xa che volveu pronda Leña", aludindo á demorada resolución do caso.

Fariñoque, o burro falador e chorido, era un personaxe esencial do noso carnaval; ende mal, como tantas outras tradicións, caeu no esquecemento. No martes de entroido, o burro Fariñoque, portando un monicreque sentado a recú, percorría as ruelas e camiños de Cerdedo acompañado por unha lexión de choqueiros e enmascarados.

Ao parecer, o extraordinario burro Fariñoque non só posuía o don da fala, senón que sabía infindade de contos, relatándoos con moita chispa. Os cativos decote facían rolda á beira do asno paroleiro. Cóntase, así mesmo, que, a falta de cura, o animal chegou a oficiar misa completa en latín.

Ramiro Cachafeiro, que encarna o espertar da consciencia ecolóxica en Cerdedo, saíu triunfante do litixio e tapou, xa que logo, moitas bocas desmandadas. Porén, o desgusto mal compensado incitouno a abandonar o lugar e, canda os seus, foise aveciñar a Bora (Cotobade). A sentenza favorábel, asinada polo rei Afonso XIII e o Presidente do Consello de Ministros, o galego Xosé Canalejas, o 28 de febreiro de 1912, foi publicada na Gaceta de Madrid o 3 de marzo dese mesmo ano. A auga da Presa Nova segue reverdecendo os agros da valgada de Arén.

O meu primeiro entroido

Non tería máis de seis anos, porén, na acordanza gardo indelébel aquela noitiña na casa das Raposeiras. Arredor dunha mesa ben provista, a familia xunta se dispuña a festexar o santo Entroido. Chegaran sen anuncio pois, antano, era raro que á porta da eira se lle pasase a caravilla. Catro estrafalarios personaxes irromperon na cociña e, facendo gala dunha primitiva solemnidade, ollaban para nós ao abeiro dun silencio inquisidor. Coido que procurei agocho nas saias da miña avoa.

Os catro pantallos vestían traxe de mal xastre. Algún deles, por riba do fato, levaba unha coroza de xunco. Todos catro cubrían a cabeza cun anaco de saba ou tea de saco, sen furos, e por riba, uns esfiañados sombreiros de palla.

Eu pouco máis levantaba do chan ca unha cuarta, mais, aquela aparición lemborume os xigantes da batalla das flores da Peregrina. Non había quen mo quitase da cabeza, as ameazas da miña nai acabáranse cumprindo, aqueles arrepiantes estafermos ou viñan por meu irmán ou viñan por min. Meu irmán merecíao máis, pensei.

A familia mal disimulaba o seu nerviosismo. Miña avoa rompeu o xeo, rogándolles cunhas larpeiradas. A sinistra embaixada declinou a oferta. A seguir, meu pai achegou unhas cuncas e encheunas de viño. Desta, aceptaron, e un grotesco sorriso tinto se lles debuxou no bozo. O viño atinxiu os máis vasos e o transo acabou nun brinde. Saúde e fartura!

Durante a recunca, aos da casa se lles deu por conxecturar a identidade dos aparecidos. Baralláronse diversos nomes. A cada proposta, as máscaras acenaban negativamente co dedo.

De socato, os entroidos miraron uns para os outros, asentiron lenemente coa cabeza, despedíronse con cortesía e, nun si e non, chimpáronse á noite, liscando por onde viñeran. No curral, o can desfacíase en ladros.

O entroido das Mamachicho

"Un ridículo desfile de niñas con vestidos de poca tela, al estilo del carnaval brasileiro, con vehículo de Protección Civil, cortó el tráfico en la carretera N-541...". Baixo o titular "Cerdedo, a cuatro grados", o xornal "El Correo Gallego" principiaba deste xeito a súa crónica do entroido cerdedense do ano 2005.

As mulleres da agrupación Espadela, contra os elementos -concepto tomado en sentido amplo-, afanábanse aquel ano na organización da V Festa da Vincha, evento gastronómico dirixido a fomentar o asociacionismo local, á promoción do noso entroido tradicional e, en concreto, á exaltación da vincha, unha típica larpeirada. Ben me lembro daquela edición, xa que fun convidado a integrar o xurado que degustou e premiou os mellores doces.

A media mañá, na compaña de "Os Chichisos", célebres gaiteiros de Pontevedra, andabamos na cata do licorcafé, asomados á cantina dunha carpa instalada na praza da igrexa. Ía unha viruxe de mil demos e, de cando en cando, o ceo ceibaba unha poalla que aterecía até as ras.

De súpeto, ritmos tropicais provenientes da estrada xeral sufocaron as gaitas. Achegámonos á beiraestrada e, estupefactos, fomos testemuñas dun inusitado desfile. Encabezada polo coche de Protección Civil e a corporación municipal, a comitiva completábase cos meneos de "Os de San Xulián", unha comparsa de Marín que abandonara á súa sorte en Cerdedo algúns dos seus integrantes. Unha ducia de mulleres, de todas as idades, apenas cubertas cun salto de cama, tentaban seguir o ritmo que lles permitía a hipotermia. A estrada de Ourense transformárase nun xélido sambódromo.

A media costa, as bailarinas desatendían espantadas a coreografía. Horas antes, un vehículo atropelara un can e o impacto ciscallara as súas entrañas polo asfalto. Macabra alfombra floral.

Calquera escusa era boa para seguir libando licorcafé. Daquela, aínda contabamos co conforto da vincha.