Faro de Vigo

Faro de Vigo

Contenido exclusivo para suscriptores digitales

David y Goliat en la Fosa Atllántica

Fue la primera “acción directa” del ecologismo galllego, una batalla de símbolos que, mediáticamente, ganaron los pequeños en una guerra en la que, como siempre, acaban venciendo los grandes

Puente del "Xurelo" en plena navegación. Xosé Castro

Durante los años 60 del siglo pasado, para varios países con centrales nucleares productoras de energía eléctrica, los residuos generados constituían un problema y el mar fue su “solución”, convirtiéndolo en un gran vertedero. Uno de los puntos elegidos para verter fue la Fosa Atlántica, a unos 700 kms. de las costas gallegas y 4.000 metros de profundidad, donde fueron a parar, entre 1967 y 1983, 142.000 toneladas de basura nuclear de 8 países europeos.

Recibimiento a la tripulación del "Xurelo" en Ribeira Xosé Castro

En Galicia, un pequeño partido nacionalista y de izquierdas, Esquerda Galega, presidido por Camilo Nogueira, se puso en contacto con Greanpeace, la organización ecologista que lideraba la lucha contra los vertidos, proponiendo una expedición a la Fosa Atlántica para mostrar y demostrar a la opinión pública europea cómo y dónde se estaba contaminando el mar con residuos radiactivos. La idea era que representantes de los concellos de la costa gallega, los más afectados, fletasen y embarcasen en algún barco rumbo a aquel lugar, acompañados por el buque ecologista “Sirius”.

La propuesta de EG solo fue aceptada por la Cofradía de Pescadores de Ribeira, cuyó patrón mayor, Anxel Vila, no solo puso a disposición un pequeño pesquero sino que se ofreció a patronear él mismo al barco, un palangrero llamado “Xurelo”, en el que embarcó una tripulacion compuesta, además de por Vila y cuatro marineros habituales, por los representantes de Esquerda Galega y tenientes de alcalde de los concellos de Vigo, Paco García, y de A Coruña, Gonzalo Vázquez Pozo, junto al edil de Moaña, Manuel Méndez, así como como por el periodista y escritor Manuel Rivas, los fotógrafos Xosé Castro y Xurxo Lobato y los ecologistas de la Sociedade Galega de Historia Natural,Enrique Álvarez, y de “Natureza”, Rogelio Pérez Moreira.

El “Xurelo” zarpó de Ribeira el 14 de septiembre de 1981con unamayoría de tripulantes que no estaban enrolados legalmente (por lo que recibieron las advertencias de las autoridades marítimas) pero que andaban sobrados de valentía e ilusión.

 Durante casi una semana de navegación, el barquiño emitió en varios idiomas un mensaje como bandera en el que se dirigía a todas las embarcaciones que se cruzaban en su onda, pidiéndoles que se uniesen para acudir al lugar donde se estaba arrojando la basura radiactiva “Venimos en el nombre de Galicia, venimos en el nombre de todos los pueblos que quieren la paz y un progreso que no destruya la naturaleza. Venimos en el nombre propio y en el de todas las generaciones futuras. El Atlántico es una fuente de riqueza y un horizonte de comunicación, no queremos que conviertan el Atlántico en un cementerio nuclear. El Atlántico es una señal de identidad para Galicia y un símbolo de Vida para todos los pueblos. No queremos que lo conviertan en símbolo de muerte”.

Sorteando todas las dificultades gracias a la pericia del patrón Anxel Vila, se consiguió localizar a los barcos vertiendo su carga mortífera y, allí, testigos impotentes de lo que estaba sucediendo hicieron sonar las sirenas del “Xurelo” mientras se situaban entre los dos grandes navíos. Tomaron documentos gráficos de lo que estaba sucediendo, consiguiendo así imágenes de los vertidos que fueron difundidas por toda Europa.

Al año siguiente, en agosto de 1982, se desplazarona a la Fosa Atlántica cuatro barcos: el “Arousa”, el “Pleamar, el “Sirius” y el propio “Xurelo” y, esta vez sí, con cargos políticos del PSOE, BNG, Esquerda Galega y Esquerda Unida.

Estas acciones consiguieron que en febrero de 1983 se aprobara una moratoria que prohibiese derramar en el mar resíduos tóxicos nucleares, en tanto no se realizasen los estudios precisos para evaluar las consecuencias. Diez años despues, se dictaron disposiciones internacionales que prohibieron el depósito de resíduos de alta actividad en el mar. A pesar de ello, todavía en algunos lugares del mundo se continúan utilizando fosas oceánicas como almacenes de basura...atómica y de otros tipos... Y como si el Destino hubiese enviado un mensaje, en noviembre de 2002 el “Xurelo” se hundió mientras el desastre del “Prestige” arrasaba las costas gallegas.

Unha viaxe en nome da vida- Manuel Rivas

*Escritor e xornalista. Artigo publicado en FARO DE VIGO o 4 de outubro de 1981

A tripulación de "Xurelo". Manuel Rivas, no centro, con xersei vermello Xosé Castro

Certamente neste país parecía imposible dar cunha carta marítima do Atlántico Norte. En Riveira déramos cun catálogo pero non tiñan cartas.

-Podemos pedir a que queiran. Dentro dunha semán estarán aquí.

-Hai un pequeno problema...

- ¿Si?

-Si. Mañán saímos para o Atlántico Norte.

Tras do mostrador concentraron a mirada: foi inútil. Tiñamos síntomas de embriaguez. Seguimos as xestións, espertando co teléfono a un monllo de amigos que seguramente non nos mandaron ao inferno por simple educación. O domingo, 13, fora unha sucesión de obsesións: o menos problemático foi conseguir o barco, xa que desde o primeiro momento, despois de explicar o proxecto na Cofradía de Pescadores, o armador e patrón Vila acolleu o asunto como cousa propia. “Estes tipos din que non é malo tirar os resíduos nas nosas costas: ¿por qué non os tiran na porta da sua casa”. Alí ofreceu a sua man e pechouse o trato. Logo veu o máis “fácil”: por exemplo, ¿cómo chegar a onde se tiraba aquela basura moderna? Nin siquera nas millas de distancia estábamos de acordo: ¿340 ou 413 ? Toda a esperanza da localización estaba posta no “Sirius”, o barco fletado pola “Green Peace” e que, creíamos, seguía de perto aos cargueiros holandeses. Parecíanos doado achegármonos á zona: poñámonos en contacto co “Sirius” e...

¿O “Sirius”? O “Sirius” dormía o sono das causas xustas no peirao de Plysmouth cunha grave avería. Parmentier, desde París, confirmounos a noticia.

-Agora sodes vós a única esperanza.

 E déronnos uns datos pra localizar o campo. Fixemos contas:_ 2.400 kms. cadrados. O balance non nos era certamente favorable: sen mais aparellos que un radar de 12 millas e 9 nudos de velocidade media do “Xurelo” tiñamos que facer unha carreiriña de 750 kms. e logo rastrear media provincia marítima. Total nada, que se conte co apoio das estrelas, os medios máis increíbeis e fermosos, e coa santa paciencia dun marino galego que entenda a lingoaxe do Océano.

 Por fin, ás 8,30 da mañán do luns, Roxelio Pérez Moreira, de “Natureza”, entraba con cara de insomio na Comandancia da Coruña e conseguía a ditosa Carta. A esa hora, en Riveira, nós adicábamonos á simpática labor de recolectar o armamento da Paz: froles contra basura atómica. O “Xurelo” gardaba cola pra encher os depósitos de gas-oil. Eran as 12,12 cando o palangreiro de 21 metros de eslora saía do muelle de Colón de Riveira, e Paco García sentenciou:

-¡Cantos ferrados de auga!

Polo de pronto, o tempo estaba da nosa parte. Ao fondo, a Serra de Barbanza tiña un brillo verdescente e lembrei ás egoas e aos griñóas alentando cara o Océano naqueles cumios míticos e profanados. Algún xornalista comentaballe aos concellais de Esquerda Galega que a aventura ía ser interpretada como unha maniobra electoralista. Pozo deixou de seguir cos prismáticos o vóo dunha gaivota.

 -Teño catro boas razónspara contestar a eso: primeira, hai que estar alí; segunda, nós non escollimos a data dos vertidos; terceiro, quixemos que se fixera unha expedición unitaria e tomaron a idea a pitorreo; e cuarta, en Galicia hai barcos pra todos.

E seguíu mirando para as gaivotas. Pasamos o estreito canal que comunica a Ría, entre as Sagras, tendo por silandeiros testigos os corvos marinos. Quique Fernández, da Sociedade Galega de Historia Natural, sinaláballe ao fotógrafo toledano Miguel Castaño as espectaculares lombas das dunas de Corrubedo. Pasadas as duas do mediodía, e diante Fisterra, izamos a bandeira galega no mastro do “Xurelo”.

O encontro

Era a 1,30 da madrugada do xoves, 17. Denantes de deitarme nun catre do rancho, mirara con anguria un calendario colgado perto da escada, coa fotografía dunha vaca con expresión feliz. Rastreáramos toda a zona sen éxito e na expedición había impaciencia e desacougo. Anxel apuraba “ducados” tras “ducados” cos ollos postos no radar.

- Ás veces, vólvese á térra sen peixe.

Pero o peixe estaba alí. Presentouse en forma de dous pontos luminosos no radar moi próximos entre sí e a unhas oito millas de nós. Estaban alí. Tiñan que ser o “Louise” e o “Kirstem”. Mantivémonos a esa distancia toda a noite, co reloxio metido no corazón. Falabamos polo baixiño, coma se tiveramos medo de espertar a dous monstros con cuspe de lume. Os fotógrafos limpaban os ollos das cámaras. Somentes Cipri, o cociñeiro, con xa sete dos seus 22 anos de vida no mar, tomaba o asunto con tranquilidade.

Ollando os buques contaminantes Xosé Castro

-Vou faser horas-extra.

As escasas horas-extra dos homes do mar son as de dormir. Algúns memos falan dos “moitos” cartos que gañan os mariñeiros. Non hai quen pague este traballo: na fábrica do mar estase día e noite, e cos gases e o run-run dos motores día e noite. E logo esa distancia. Esa distancia que fai valorar o que realmente ten de importante e de miserento a vida. Esa distancia que nos fai sorrir cando Cipri nos conta como unha noite quixo levar para a proa do “Xurelo” o xigantesco indio de madeira que preside a entrada da cafetería “Saloon” na Avenida da Marina de Coruña. Ou cando Amador, máis de meia vida no mar, nos explica que non entende como a mocedade se “pincha” habendo tan boa augardente en Galicia. Contra as oito da mañán, comezouse abrir o día e a brétema. O mar está inquedo, moito máis que os primeiros días de travesía. Anxel puxo a toda máquina o “Xurelo” e, pouco a pouco, as luceciñas do radar foron vagalumes certos no horizonte. O “Louise” e o “Kirstem”, lonxe de seguir a sua dirección, emproaron cara a nós, e en cuestión de minutos encontrámonos emparedados, a uns 50 metros de cada un deles. E as grúas funcionando con toda fachenda. Un de nós marmuriou con rabea: xa que non queres caldo, toma catro tazas. Os fotógrafos andaban ao seu, concellais e ecoloxistas erguían bandeiras, botaban froles ao mar e cantaban un entrecortado Himno Galego como impotente e testimuñal símbolo de protesta. Eu, entre o espectáculo estremecente e a inexperiencia, trataba de enfocar, con escaso éxito, unha cámara de video. Xuro que naquel intre asomou das augas a testa preta e solprendida dun caldeirón. E alguén sinalou na lonxanía un puntiño gris. A miniatura, nudos mediante, resultou ser unha fragata de máis de cen metros de eslora que se situou a babor, a popa, logo a estribor adiantou, parou, volveu a adiantar e non nos fixo bailar a cumbia de milagre.

Botando flores ao mar Xosé Castro

-¡Mirade, ten cañóns!

-¿Qué esperabas que tivera? ¿Tirachinas?

Aquel obsequio da civilizada Holanda chamábase “Pyet Hein” e oficiais e mariñeiros tiraban de prismáticos para analizar a extraña Tribu que lles facía cortes de mangas e berraba inútilmente: ¡Viva a humanidade! A extraña Tribu eramos nos.

a volta

 Namentras Manolo Méndez cantaba as corenta do tute, para cabreo de Paco García, avisáronnos de cuberta. ¿Baleas? Era certo. Nen unha nen duas. Asomaban polas catro esquinas. Xa sei que non é a millor imaxe, pero matinei no océano como un gran bosco cheo de vida onde agroman e se esvaian, coma burbullas, arbres e cantos. A cada intre hai lecer para os ollos: camiñar en pou-cas horas baixo o sol, a brétema, a choiva... Seguir o vóo de mascatos, paíños, alcatraces... Asubiarlle a toninas e arroases que xogan vertixinosamente a centímetros da quilla, asombrarse ante o desplazamento en espiral do peixe-roda... Cando o sábado 19, ao mediodía, estábamos varados frente a Sálvora, tentando facer co automático unha foto de todos os que viaxamos no “Xurelo”, pensei en todo o asunto. A viaxe non fora máis que un símbolo. Por moitos anos, a xente “seria e responsabel” seguirá especulando mercantilmente cos recursos e a enerxía, seguirá esta absurda carreira até que manden a fritir puñetas a esta estrela murcha chamada Terra. Pero, qué diaño, deixamos por un intre de estar no descanso da escada, sen saber se subir ou baixar... Botamos unhas froles, cantamos unhas verdades. ¿Vale?

Compartir el artículo

stats