Faro de Vigo

Faro de Vigo

Contenido exclusivo para suscriptores digitales

“Digas o que digas, non digas nada”

A Guerra Sucia da Guerra Sucia

Soldado británico patrullando por Derry (1972).

O dirixente do Sinn Féin Gerry Adams.

Mural da Forza Voluntaria do Ulster

Lin en certa ocasión (mágoa non ter agora a cita) a reflexión que facía un especialista arxentino a propósito dos grupos guerrilleiros latinoamericanos dos 70: “se vulneras gravemente a legalidade vixente, non apeles a que a outra parte a respecte.” Así, a violencia armada de Montoneros e ERP foi tomada como coartada para impoñer a violencia militar, convertida en institucional despois do golpe de estado de exército en 1976.

O xornalista norteamericano Patrick Radden Keefe, en Non digas nada (Reservois Books) fai unha reflexión semellante a propósito do conflito armado (os Troubles) que dominou Irlanda do Norte entre 1970 e 1996: “No IRA ninguén se facía ilusións verbo do xogo limpo do estado para lograr os seus obxectivos nunha guerra tan sucia como non declarada”. O traballo de Keefe, articulado como narrativa de non ficción, narra a evolución do conflito nordirlandés a partir de dous eixes converxentes: a “desaparición” en 1972 de Jean McConville, unha muller de orixes protestantes e viúva dun católico con dez fillos, e mais a traxectoria das irmás Dolours e Marian Price, voluntarias do IRA que participaron en tal acción. A acusación –demostrada coma falsa, ademais de imposible- sostiña que Jean era informadora do exército británico. Nesa narrativa paralela aparecen diversos membros do IRA provisional e moi especialmente Gerry Adams, daquela xefe principal da Brigada Belfast –malia que sempre negou a súa pertenza á banda armada- e posteriormente principal dirixente do Sinn Féin. Unha narrativa que comeza –cando semella rematar- coas confesións que antigos paramilitares nordirlandeses, tanto republicanos como lealistas, fixeron para un fondo da memoria que foi gardado no Boston College e que, a petición da xustiza británica, serviron para tentar descubrir quen foron os autores do secuestro, asasinato e desaparición de Jean McConville. E por riba da espléndida descrición dos feitos que Patrick R. Keefe fai, planan dúas circunstancias: a guerra sucia de e contra os paramilitares (os republicanos neste caso) e a lei do silencio que observaron e exerceron non só os armados senón, aínda hoxe, a poboación que os rodeaba. Unha especie de omertà á irlandesa, plasmada no título da obra, tomado duns versos de Seamus Heaney: “Digas o que digas, non digas nada”.

Interésanme estas dúas cuestións, moi por riba das motivacións sociais, históricas ou económicas do conflito. As autoridades do Reino Unido –comezando pola RUC, a policía do Ulster- xogaron á guerra sucia desde as primeiras protestas en favor dos dereitos civís en 1969, cando permitiron que os manifestantes –católicos na súa maioría- fosen atacados en Derry por opositores lealistas, algúns dos cales eran policías de paisano. E continuou coas tarefas de contrainsurxencia (ás veces estimulando o conflito) e con execucións extraxudiciais (prácticas coñecidas entre nós polo GAL e os seus vínculos coa garda civil de Intxaurrondo: caso Lasa e Zabala).

Pero así como a violencia irregular do Estado debe ser denunciada, ese mesmo Estado ten a obriga de investigar ata as últimas consecuencias a guerra sucia exercida polos paramilitares, cousa que no caso de Jean McConville nin o goberno de Londres nin a policía de Belfast fixeron, ben ao contrario: incluso xa en tempo de paz –despois dos acordos de Venres Santo en 1996-, os responsables da localización de vítimas non foron capaces de atopar o cadáver de Jean nin de ofertar garantías aos implicados para que desen información.

O matonismo dos paramilitares non respectaba as leis nin de cara a fóra nin de cara a dentro: unha sospeita apenas confirmada de colaboración co inimigo bastaba para unha execución, ás veces en terras da República. Unha execución que ía acompañada dunha campaña de propaganda contra a vítima, que a poboación dos barrios católicos aceptaba a gusto ou por medo. Unha lei do silencio que cincuenta anos despois permanece malia a paz aparente.

Cando matar é un sacrificio

Frank McCourt, en As cinzas de Ánxela, puña na boca da protagonista estas palabras: “O mestre di que morrer pola Fe é unha cousa gloriosa, e papá di que morrer por Irlanda é unha cousa gloriosa. E eu pregúntome se no mundo hai quen queira que vivamos”. O fanatismo de raigañas católicas colleu o martirio como motor da loita contra Inglaterra e contra aqueles irlandeses contrarios ao fundamentalismo feniano.

Diversos activistas do IRA que deixaran as armas por cansazo –comezando polas irmás Price- opuxéronse ao proceso de paz en Irlanda do Norte non tanto por consideralo unha traizón senón porque os sacrificios padecidos –tanto os propios coma os alleos- daquela resultaban inútiles: para chegar a aquel estado de cousas, non pagaba a pena usar as armas nin as bombas, nin o alto prezo pagado, comezando por eles mesmos. E nese senso, denunciaban a hipocrisía de Gerry Adams, presentado como adaíl da paz cando despois de ser un xefe militar desapiadado, negaba calquera relación co IRA e actuaba coma político glamuroso.

Non lles faltaba algo de razón a estes antigos activistas, en parte porque a solución das guerras non declaradas nunca contempla asistencia aos que as protagonizaron coas armas na man. Pero o certo é que ninguén os obrigou a facelo nin hai xustificación para tal cousa.

Compartir el artículo

stats