Faro de Vigo

Faro de Vigo

Contenido exclusivo para suscriptores digitales

Die bleierne Zeit, 1981

A muller (Margarethe von Trotta) e o León

Fotograma do film As irmás alemás (1981), León de Ouro do Festival de Venecia. FdV

Para Margarethe von Trotta (Berlín, 1942) o beneficio da dúbida nunca foi unha opción válida en política, en canto que para ela a procura da verdade e a dos límites da realidade sempre se erixiron en preocupacións preferentes. Presentía que, se ben non é posíbel alcanzar a certeza plena, tampouco estaremos excesivamente lonxe dela. Por ese motivo non puxo ningunha obxección cando as distribuidoras cinematográficas decidiron alterar o título do seu filme Die bleierne Zeit (León de Ouro na Mostra di Venezia de 1981) por outro menos poético e auténtico. Entendía perfectamente que os ecos daqueles portentosos versos “Trüb ist heut, es schlimmern die Gäng’ und die Gassen und fast will/ Mir es scheinen, es sei, als in der bleiernen Zeit” (‘Turbio está o día, ocultos os camiños e carreiros/ case parezo vivir en tempos de chumbo’) de Friedrich Hölderlin puidesen estremecer o mundo.

As irmás alemás, título co que se deu a coñecer en España no ano do intento de Golpe de Estado, invítanos a reflexionar sobre a posibilidade de que o real poida ser soamente representado a través da ficción. Neste sentido, a fita opta por subordinar as pezas extraídas da memoria visual da barbarie (fotos da xuventude de Adolf Hitler, apertura dos campos de concentración, nenos vietnamitas queimados polo napalm) a unha narrativa superior. É así que o relato permite á directora, por unha banda, abrir un proceso contra a interpretación da Historia e, por outra, nos prevén do xuízo ulterior a todas as imaxes, mesmo a aquelas que estes días azoutan os nosos ollos, cando vemos á mocidade irada queimando contedores e saqueando inmóbeis.

Ambientada na Alemaña de 1968, o filme preséntanos a Marianne (Barbara Sukowa) e a Juliane (Jutta Lampe), dúas irmás con dous modos antagónicos de loitar polos dereitos sociais. Mentres a reporteira Juliane enarbora a palabra durante as manifestacións como única fórmula para loitar contra as inxustizas, Marianne cre que o tempo das arengas está xa periclitado e que é hora de pasar á acción. Xunto a Andreas Baader funda a RAF (Fracción do Exército Vermello) coa que realizará cinco atentados até o seu encarceramento en 1977. E é partir deste último feito que a obra adquire a súa dimensión máis metafísica.

Como na maioría da súa cinematografía, as personaxes de von Trotta foxen das explicacións simples do acontecer histórico. Só a elocuencia visual e a súa posterior análise son quen de permitir unha verdadeira dialéctica. Do mesmo xeito que o fixera Fassbinder en Deutschland in Herbst (1978), von Trotta confronta o presente co pasado de Alemaña, dando a entender que foi a incerteza opresiva da postguerra a responsábel do activismo político e das revoltas estudantís. Na segunda parte d’As irmás alemás proponnos un novo e lúcido argumento para a reflexión: dez anos de terrorismo e violencia enxendraron unha sociedade apática e indiferente ao sufrimento dos demais.

Non percibimos artificio nin afectación no que vemos, mais é precisamente esa naturalidade a que proporciona ás imaxes o seu lado máis sinistro. A crueldade institucional (resumida no cadáver aforcado de Marianne) é unha estratexia que non deixa indemne a ninguén, nin aos políticos nin aos que manteñen un comportamento exteriormente intachábel, pero que non dubidan en queimar vivo o fillo (de seis anos) da activista, cunha lóxica tan impenetrábel como salvaxe.

O cinema de von Trotta está poboado de seres que anhelan comprender. Seres que, por unha parte, teñen medo e, por outra, o suscitan; dotados de conciencia social, aínda que erráticos á hora de actuar. Fronte a eles desfilan os corpos silentes de todas as vítimas do horror. “Eu non son culpábel”, di o kapo. “Eu non son culpábel”, di o oficial. “Eu non son culpábel”. Entón, quen é culpábel?, preguntámonos corenta anos despois.

Transmutacións, mentiras e palimpsestos

Durante anos Margarethe von Trotta creu que era filla de solteira e aristócrata. Despois soubo o que implicaba ser primoxénita de A. Roloff (pintor apreciado por Hitler), actriz de Fassbinder e muller de Schlöndorff. Mais un día atopou que o seu nome figuraba na lista dos once filmes favoritos de Ingmar Bergman e revelóuselle que en realidade era cineasta.

Nacida en Berlín en 1942, a pequena Gretchen aprendeu axiña a moverse no medio dos cascotes que deixara a guerra. Mentres a “Stunde Null” (“A hora cero”) comportaba para a maioría dos outros habitantes de Alemaña o rompemento co seu pasado nazi, a ela ofrecíalle a oportunidade de recoller anaquiños de Historia e darlles un sentido novo. Pouco se imaxinaba que aquelas fotos aprehendidas coa súa cámara mudarían para sempre a súa vida. “Cando morreu a miña nai recibín varias cartas dunha descoñecida. Na derradeira aparecía: Son a túa irmá”.

Á fin e ao cabo, quen concebiu o cinema sabía que as imaxes rematan engulindo tanto os creadores como os espectadores, como cómplices ou antagonistas, aceptando ou cuestionando, rematamos sendo parte do espectáculo. E así foi para a directora máis importante do Novo Cinema Alemán: primeiro un documentario sobre a súa carreira arrebatoulle a condición de filla única e algún tempo máis tarde, o ventre crecente dunha montaxista loira e sagaz concedeulle o inesperado título de divorciada.

Compartir el artículo

stats