Cando un persoeiro acada a dimensión de figura universal, a fama que lle foi outorgada resulta practicamente inamovible. Unha mostra é Nerón, o emperador romano que pasou á Historia coma excesivo, parricida e uxoricida, provocador do incendio de Roma, implacable cos seus adversarios. Se iso dixeron os seus inimigos, a cereixa do pastel foi a sentenza da Igrexa na súa contra: foi o primeiro en perseguir os cristiáns –matou os apóstolos Pedro e Paulo– e non contento con iso, humillounos facéndoos obxecto dos espectáculos do circo.
Pero aqueles que –como Tácito e Suetonio– escribiron da súa vida eran inimigos. O resultado, sumados os relatos dos historiadores que lle eran contrarios aos dos padres da Igrexa, foi establecer un discurso que, co paso dos anos, foi repetido en ópera (A coroación de Popea, de Monteverdi), novelas (Eu, Claudio de Robert Graves, amplificada pola serie televisiva homónima) ou películas (Quo Vadis, de Mervin LeRoy, coa mítica representación de Peter Ustinov). Obras que fixeron del unha persoa cruel, frívola, libertina e mentalmente desequilibrada, clixés contra os cales resulta moi difícil vindicarse. Así e todo, as novas xeracións de historiadores –sen negar a súa difícil personalidade– comezaron a situar con máis xusteza a dimensión política de Nerón.
Derradeiro descendente masculino de Augusto, ocupou o trono de emperador aos dezaseis anos. Aquel adolescente caprichoso tivo que enfrontar unha situación convulsa, tanto na propia Roma como nos confíns do Imperio. A relación enfermiza coa súa nai, Agripina, hoxe sería obxecto de tratamento con psicanálise. Tanta dependencia tiña que procurou unha concubina que fose fisicamente idéntica e así imaxinar que tiña relacións con ela. A maneira dun predecesor de Hamlet, vía fantasmas despois de facela matar, malia que tal morte foi aceptada polo senado. Tampouco foron doadas as súas relacións coas súas mulleres e fixo matar a dúas, Claudia Octavia e Popea.
Interesado polas artes
Discípulo de Séneca –a quen anos despois ordenou que se suicidase–, non tiña dotes para a oratoria pero sempre se interesou polas artes –escribiu poemas, tocaba a lira, cantaba– e polos praceres. Pero malia os excesos no ámbito privado, gañou a admiración colectiva pola súa vida pública: cantaba, facía teatro, loitaba con gladiadores, participaba en carreiras de aurigas. Este comportamento sería unha mostra do que hoxe chamaríamos populismo, á maneira de Trump ou –sobre todo– de Putin, xogador de hóckey sobre xeo ou xinete en torso espido.
Un populismo que o levou a menosprezar as elites e, nun achegamento ás clases baixas, axudar os damnificados polo incendio de Roma –provocáseo ou non el mesmo– e atopar nos cristiáns uns inimigos expiatorios que desviasen calquera sospeita e así tranquilizar a poboación romana. Baixou impostos, construíu baños públicos e mellorou a vida nas provincias do imperio. Unha época con conflitos sociais e territoriais, como a rebelión da raíña Budica en Britania, a invasión de Armenia polos partos ou a sublevación dos xudeus, contra á que enviou a Vespasiano. Pero a súa tiranía e a represión implacable contra os seus opositores acordaron reaccións colectivas contra el. Así, no ano 65 foi descuberta unha conspiración e non dubidou en eliminar os conxurados.
Exposición
Agora o Museo Británico, coa exposición Nerón. O home que hai tras o mito, propón revisar a dimensión histórica de Nerón e non limitala ás opinións dos que foron os seus adversarios. Especialmente, na súa dimensión populista, cunha nova definición dos seus excesos. Para o comisario da exposición, Thorsten Opper, a imaxe que temos de Nerón é artificial, froito dunha animadversión milenaria, cuxo iniciador foi Vespasiano, que así xustificaba o seu ascenso ao rango imperial.
Unha exposición ambiciosa, en todo caso, que mostra uns douscentos obxectos, procedentes tanto do propio museo como do Louvre, Venecia e Nápoles. Entre eles, cómpre salientar o tesouro achado hai uns anos nunha tenda da rúa principal da cidade de Colchester (o asentamento romano primeiro en terras británicas), agochado por unha familia acomodada durante a rebelión de Budica.
Un dirixente subversivo
Con independencia do seu posible desequilibrio mental, a animadversión que lle tiveron algúns dos seus coetáneos estaría motivada pola oposición neroniana ao modelo imperial de Augusto. En efecto, Nerón rachou cos esquemas ornamentais da elite dos maxistrados (roupaxes, peiteados) e moi especialmente cos seus códigos morais. E fronte ao modelo patricio da discreción (herdado dos tempos republicanos), fixo da súa exposición pública e sen medida unha maneira de ser.
Esa política populista non estaba limitada aos comportamentos sociais senón que a fixo extensiva a atacar o poder económico das elites. Cousa que fixo ben axiña, no seu terceiro ano de mandato, cando quixo reformar o sistema fiscal. Pretendía eliminar o sistema das sociedades de publicanos, consorcios económicos que pagaban para recadar a cantidade que por impostos o Estado calculara; en consecuencia, para obter beneficios a recadación tiña que ser superior ao diñeiro adiantado, o que levaba a cometer abusos de toda caste.
Pero se iso funcionaba para as provincias do imperio, tamén quixo que os propietarios da Península Italiana pagasen polas súas posesións. A idea desa reforma –que eliminaba aranceis– era facilitar o comercio e que fosen os ricos os principais contribuíntes ás arcas imperiais, proposta que foi contestada polos senadores.
